مصیبت دیده گان را تنها نگذارید

دکتر علی باغبانیان

روان پزشک، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

مرگ، جزو جدایی ناپذیر زندگی تمام ما انسان هاست که از ابتدای خلقت بشر با انسان ها همراه بوده و تا ابد هم خواهد بود. مواجهه با مرگ عزیزان و کسانی که دوستشان داریم، از مسایلی است که تمام ما انسان ها با آن دست وپنجه نرم خواهیم کرد . شاید یکی از دلایلی که باعث می شود ما انسان ها بتوانیم با این مساله سخت کنار بیاییم، آن را تحمل کنیم و بپذیریم، این باشد که مرگ عزیزان را مختص خودمان نمی دانیم و به این حقیقت واقفیم که پدیده مرگ می تواند در هر زمان و مکانی و برای همه افراد پیش بیاید. اگر از مراحل سوگواری مطلع باشیم می توانیم برخورد بهتری با این قضیه داشته باشیم. مراحلی که از انکار شروع و به پذیرش واقعیت می انجامد. در ادامه توضیحات کاملی درباره مراحل سوگواری میخوانید :
مرحله اول، انکار

پژوهشگران مسایل روان شناختی به این نتیجه رسیده اند که «انکار»، اولین عکس العملی است که معمولا بیشتر افراد پس از شنیدن خبر مرگ عزیزانشان، نشان می دهند. بیان جمله هایی مانند «نه! این امکان ندارد»، «این دروغ است» یا «او نمرده است» و... می توانند از علایم انکار مرگ باشند .

مرحله دوم، چانه زنی

ممکن است مرحله «انکار» تا چند ساعت و حتی یک روز هم طول بکشد ولی معمولا، در کمتر از یک روز، فرد داغدار به تدریج وارد مرحله دوم مواجهه با مرگ عزیزان که «چانه زنی» نام دارد، می شود. در این مرحله بیان جملاتی مانند ( او نمرده است ولی به مسافرت کوتاهی رفته و به زودی برمی گردد ) دور از انتظار نخواهد بود .

مرحله سوم، اعتراض

مرحله سوم که پس از شنیدن خبر مرگ برای افراد داغدیده به وجود می آید، «اعتراض» است. در این مرحله، گاهی افراد به خدا، پیامبر، پزشکان و پرستاران وحتی به اعضای خانواده اعتراض می کنند و آنها را در مرگ عزیز خود مقصر می دانند. در برخی از موارد فرد خود را ( به دلیل عدم اقدامات درمانی لازم ) و یا فرد متوفی ( به علت عدم رعایت رژیم درمانی ) تقصیر کار بخواند در مرحله اعتراض، فرد داغدار با انداختن تقصیر مرگ به گردن دیگران، تا حدی خودش را تخلیه و آرام می کند .



مرحله چهارم، پذیرش

آخرین مرحله و عکس العمل پس از شنیدن خبر مرگ عزیزان، «پذیرش» است. یعنی بعد از طی کردن ۳ مرحله قبل، فرد مرگ نزدیکان خود را می پذیرد و درمی یابد دیگر امکان بازگشت او و جود نخواهد داشت. معمولا پس از رسیدن به مرحله «پذیرش»، علایمی مانند علایم افسردگی در سوگواران آشکار می شود. احساس دلتنگی، دلمردگی و ناراحتی و غم و غصه شدید، خیلی سریع به سراغ این افراد می آید. فردی که عزیزی را از دست داده است، معمولا با اختلال و کمبود خواب هم مواجه می شود و علاوه بر این، ممکن است در طول روز مدام احساس کند فرد از دست رفته صدایش می زند یا با وی صحبت می کند. حتی امکان اینکه احساس کند متوفی را در طول روز می بیند، دور از انتظار نیست و تمام این احساسات می توانند به تخلیه و رسیدن به آرمش روانی کمک کنند. در برخی از موارد، افراد سوگوار در روزهای ابتدایی سوگ، خواب فرد از دست رفته را می بینند یا خاطراتی که با او داشته اند، مدام در ذهنشان مرور می کنند. به یادآوردن این خاطرات می تواند با گریه، بی قراری و اضطراب هم همراه باشد که تمام ای

مراحل کاملا طبیعی و قابل پیش بینی هستند . 40روز تا آرامش

اجرای دستورات دینی از جمله بیان اینکه ما همه از خاییم و بازکشت ما بسوی خداست ،آرزوی صبر واجر برای بازمانده گان ، آرامش با دکر نام خدا ، اینکه مرگ حق است و برهمه انسانها ( حتی پیامبرلن و امامان ) حاکم است ، ویا اینکه تحمل و صبر در قبال مصیبت اجر فراوانی دارد و جملاتی از این دست میتواناند در التیام داغدیده گی موثر باشد.گفتن اینکه بجای بی تابی و گریه زاری شدید برایش فاتحه و قرآن بخوان واز خاوند متعال برایش طلب مغفرت بنما.

نکته مهم از نظر روان پزشکی این است که هرگز نباید مرگ عزیزان را از افراد نزدیک او پنهان کرد. متاسفانه گاهی اطرافیان فردی که عزیزی را از دست داده است از ترس سکته یا غصه دارشدن بیش از اندازه ، مرگ فرزند، پدر، مادر یا حتی خواهر و برادر را از وی پنهان می کنند و اجازه نمی دهند در جریان مراحل مرگ و سوگ عزیز از دست رفته قرار بگیرد اما توصیه می شود حتی اگر فرد کودکی کم سن و سال است، حتما در جریان مراحل مرگ و سوگ قرار بگیرد و در مراسم کفن و دفن و تشییع جنازه و مجالس ترحیم، شب هفت یا چهلم شرکت کند تا بتواند کمی خودش را تخلیه کند و از نظر روانی به آرامشی نسبی برسد .

تمام مراحل سوگواری و رسیدن به آرامش روانی و پذیرفتن و تحمل مرگ عزیزان به طور متوسط ۴۰ روز طول می کشد و پس از ۴۰ روز، فرد سوگوار معمولا می تواند خودش را با شرایط موجود تطبیق بدهد و به آرامش برسد. چون در این مدت معمولا عواطفی که فرد داغدار به فرد متوفی داشته، با محبت و حمایت های عاطفی سایر اعضای خانواده جبران می شود .

به عبارت ساده تر، همان طور که در فرهنگ خودمان هم آمده، اطرافیان فرد عزادار باید تا ۴۰ روز حمایت های عاطفی خود را از او به حداکثر برسانند تا بتواند محبت و عواطفی که به متوفی داشته به سایر اطرافیان انتقال دهد، کم کم با مصیبت کنار بیاید، خود را با شرایط موجود وفق بدهد و به زندگی عادی اش برگردد. معمولا پس از گذشتن ۴۰ روز از مرگ، به جز خاطره هایی که باقی می مانند، سایر ناراحتی ها مانند دلشوره، دلهره و دل مردگی از بین میرود . موااجه کردن فرد داغدار با واقعیت و افزایش ارتباطات عاطفی نزدیکان با عزاداران، می تواند به تدریج غم آنها را کاهش دهد و آنها را راحت تر به زندگی عادی بازگرداند .


دارو، درمان درد نیست

برای مراحل سوگواری نباید دارو مصرف شود مگر در مواردی که فرد عزادار دچار بی خوابی ویا اضطراب شدید بشود و پزشک استفاده از یک آرام بخش ضعیف را را برای کوتاه مدت مجاز بداند. بهتر است بدانید مصرف داروهای ضدافسردگی در مراحل سوگواری، این مراحل را به تعویق می اندازد و ممکن است باعث شود هرگز مرگ عزیزانشان را نپذیرند و همیشه در فاز «انکار» یا «چانه زنی»، باقی بمانند .

البته در برخی از مواردی که ارتباط تنگاتنگی بین داغدیده و فد متوفی وجود داشته یا اینکه متوفی در اثر مرگ ناگهانی مانند تصادف از دست رفته باشد، امکان بروز عکس العمل های شدید والدین ، همسر و یا فرزندان وابتلای آنها به افسردگی وجود خواهد داشت .

اختلال خواب، اختلال اشتها، منزوی شدن و قطع ارتباط با دیگران و اختلال در عملکرد شغلی می تواند از نشانه های ابتلا به افسردگی باشد. در چنین مواردی و بعد از تشخیص افسردگی، روان پزشک درمان های دارویی را آغاز می کند که برای فرد داغدار کمک کننده خواهد بود